Njegov užasni čin je zastrašujući, neobjašnjiv i bez presedana, i biće godinama predmet istraživanja psihijatara i kriminologa. Ipak, jedna stvar je već sada kristalno jasna: svijet se dosad nije susreo sa zločincem kao što je on.
Tinejdžer iz “Ribnikara” čak i u društvu najgorih masovnih ubica u istoriji svijeta iskače po tri detalja i nekoliko osobina koje nikad nisu viđene u sličnim masakrima. Prije svega, po svom uzrastu; zatim po nekarakterističnom psihološkom profilu kojim drastično odudara od drugih masovnih zločinaca, ali i po svom ponašanju u minutima neposredno poslije masakra, o čemu će u nastavku teksta biti posebno riječi.
Prvi detalj: Najsurovije dijete masovni ubica u istoriji
Prije svega, tinejdžer iz “Ribnikara” je najsurovije dijete masovni ubica u istoriji. Među svim masovnim ubicama mlađim od 14 godina, što je u Srbiji zakonska granica ispod kojeg dijete ne može da bude krivično odgovorno za zločin bez obzira na svirepost i broj žrtava, niko na svijetu nikad nije ubio toliko ljudi kao on.
Na duši, ako je uopšte ima, nosi 10 žrtava. Devetoro je ubio kobnog jutra 3. maja u školi, dok je deseta preminula nekoliko dana kasnije u bolnici od posljedica ranjavanja. Prema dostupnim, nezvaničnim podacima, u istoriji je samo 19 masovnih ubica u vrtićima, školama i na univerzitetima usmrtilo više ljudi od njega.
U tom mračnom društvu dječak ubica je sa 13 godina daleko najmlađi. Najbliži po godinama su mu Dimitrijos Pagurcis i Tim Krečmer, masovne ubice iz škola u Santa Feu (SAD), odnosno Vinendenu i Vendlingenu (Njemačka), koji su u trenucima zločina ipak bili mnogo stariji, sa napunjenih 17 godina.
Drugi detalj: Odudara od svih masovnih ubica
Psihološki profil dječaka ubice je nešto što i na prvi pogled drastično odudara od svega što smo naučeni da očekujemo poslije niza masovnih ubistava u SAD i svijetu, i medijskih izvještaja o njima. Prema svemu što dosad znamo, dječak ubica je lijepo dijete, uspješan u školi, nije bio problematičan, niti je prikazivao bitno bizarno ili drastično asocijalno ponašanje.
Treba imati u vidu da je profajling školskih masovnih ubica disciplina koja je u povoju. Najdalje u njoj su odmakli Džilijan Piterson (Jillian Peterson), docentkinja za kriminologiju na Univerzitetu Hemlajn (Hamline), i Džejms Denzli (James Densley), profesor kriminalističke pravde na Univerzitetu Metro stejt (Metro State).
Piterson i Denzli su prije četiri godine započeli istraživanje koje je finansiralo Ministarstvo pravde SAD, tokom kojeg su sastavili bazu podataka o svakom masovnom pucaču od 1966. godine koji je ubio četvoro ili više ljudi na javnom mjestu, te svakom napadu vatrenim oružjem u školama, radnim mjestima i mjestima za molitvu od 1999. godine.
Piterson i Denzli su takođe sastavili detaljne biografije 180 napadača, razgovarajući sa njihovim supružnicima, roditeljima, braćom i sestrama, prijateljima iz djetinjstva, kolegama sa posla i nastavnicima. Većina napadača nije preživjela masakre, ali petorica koji jesu razgovarali su sa Piterson i Denzlijem iz zatvora. Istraživači su takođe intervjuisali i nekoliko ljudi koji su planirali masovna ubistva, ali su odustali.
Njihovi nalazi, objavljeni 2021. godine, otkrivaju izuzetne sličnosti među počiniocima svih masovnih ubistava – ali i brojne i upadljive razlike sa onime što znamo o dječaku ubici iz “Ribnikara”.
Profil masovnih ubica u školama
Piterson i Denzli navode da kod masovnih ubica ovog tipa postoji jasna utabana staza.
– Čini se da je osnova u traumi u ranom djetinjstvu, bilo da je riječ o nasilju u porodici, seksualnom napadu, samoubistvu roditelja ili ekstremnom zlostavljanju. To dalje ide prema osjećanju očaja, izolaciji, samopreziru, često i u odbačenosti od strane vršnjaka, a zatim postaje prepoznatljiva krizna tačka u kojoj (potencijalne masovne ubice) počinju da se ponašaju drugačije. Ponekad imaju i prethodne pokušaje samoubistva – rekao je Piterson u intervjuu za Politiko.
Uporedimo to sa onim što dosad znamo o djetinjstvu dječaka ubice:
Trenutno nema ni indicija, a kamoli dokaza o traumi u ranom djetinjstvu, nasilju u porodici, seksualnom napadu, samoubistvu roditelja ili ekstremnom zlostavljanju. Možda u njegovom odrastanju postoji nešto što je zasad skriveno, ali u dosadašnjem toku istrage, koliko je javnosti poznato, još nisu isplivale informacije o tome.
Trenutno nema ni indicija, ni dokaza da je dječak ispoljavao stanje očajanja ili samoprezira. Nije pokušavao samoubistvo, koliko znamo. Niko od svjedoka koji su dosad izlazili u javnost sa detaljima priče o dječaku ubici ničim nisu nagovestili ništa od ovoga.
Dječak ubica se jeste u posljednje vrijeme izolovao i zatvarao u svoju sobu, koju je dijelio sa sestrom, ili se zaključavao u toaletu stana, kako je u policiji svjedočila njegova majka. Ipak, iz iskaza majke se ne može zaključiti da je takvo ponašanje bilo na nivou ozbiljnijem od uobičajene tinejdžerske faze. Istovremeno, zasad nemamo informacije da je u školi ili društvu vršnjaka u kontinuitetu iskazivao slično asocijalno ponašanje, piše Blic.
Jedina karakteristika u kojoj je dječak ubica sličan drugim masovnim ubicama jeste svojevrsno osjećanje odbačenosti od stane vršnjaka. U šestom razredu se požalio majci da ga drugari nisu pozvali na neki rođendan, a smetalo mu je i što ga zadirkuju jer puno čita, a ne zna dobro da igra fudbal. U tom periodu je zatražio da promjeni smjenu kada krene u sedmi razred, jer mu sredina nije odgovarala.
Ipak, čak ni to nisu tinejdžerska ponašanja koja u nekom trenutku, u nekoj mjeri, nije iskusila većina roditelja u Srbiji. Jesu stvari za brigu i reagovanje, ali ne i alarmi koji bi ukazali da se radi o potencijalnom masovnom ubici.
Možda će buduća istraga otkriti neke detalje iz djetinjstva dječaka iz “Ribnikara” koja bi nas uputila na drugačiji zaključak, ali zasad je očigledno da on drastično odskače od uobičajenog profila počinioca masovnog zločina.
Treći detalj: Šta se događalo u minutima poslije masakra
Dosad smo govorili o detaljima po kojima je dječak ubica iz “Ribnikara” više ili uglavnom manje sličan drugim najvećim masovnim ubicama u istoriji. Ali postoji i jedna po kojoj je očigledno i apsolutno drugačiji.
Prema nezvaničnim podacima, 23 osobe u istoriji su počinile masovna ubistva 10 ili više osoba u vrtićima, školama i na univerzitetima širom svijeta. Od tog broja:
– 17 napadača se ubilo poslije masakra,
– tri napadača su uhapšeni tokom bjekstva ili okršaja sa policijom,
– dva napadača su ubijena u okršajima sa policijom,
– samo jedan je poslije masakra sam sebe razoružao, mirno sjeo i lično pozvao policiju da dođe po njega.
Taj jedan je upravo dječak ubica iz VII/2 razreda Osnovne škole “Vladislav Ribnikar” na Vračaru, u Beogradu.
Već pomenuti istraživači profila masovnih ubica, Džilijan Piterson i Džejms Denzli, kažu da su masakri u školama najčešće i “činovi nasilnog samoubistva”, jer se ogromna većina napadača na kraju ubije.
Njihovo istraživanje je pokazalo da masovne ubice u skoro svim slučajevima organizuju masakre kao svoj završni čin, kao veliki odlazak sa scene; da idu ne samo da bi ubili druge, nego da bi i sami na kraju bili ubijeni.
Nasuprot svima njima, dečak ubica je kobnog jutra krenuo u školu sa jasnom namjerom da nipošto ne bude ubijen. Poslije masakra je planski pozvao policiju i prijavio sam sebe, pa sjeo, ispraznio oružje i rastavio ga, očigledno u namjeri da prvim policajcima na mjestu tragedije ne da ni najmanji povod da ga ubiju čak ni u zabuni.